Corpus of the Chuvash language

Ҫулла, тусем ҫинче пит вӑйлӑ ҫумӑрсем ҫунӑ чухне, шывсем ҫыранӗсенчен тухса каяҫҫӗ те айлӑмрах вырӑнсене шыв илет.

Летом во время ливней в горах реки часто выходят из берегов и затопляют более низкие места.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тӳрем ҫӗрелле тухсан, вӗсем лӑпкӑрах юхма тытӑнаҫҫӗ, тусем хушшинчен юхтарса аннӑ чулсем, хӑйӑр тата юшкӑн кунта лара-лара юлать.

На равнине течение их становится более спокойным, вода откладывает захваченные в горах камни, песок и ил.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем хушшипе юхан-шывсем кӗрлесе пит хытӑ юхса анаҫҫӗ, хӑйсемпе пӗрле чулсене купипе тата темӗн чухлӗ хӑйӑр, юшкӑн юхтарса каяҫҫӗ.

Бешеными потоками мчатся реки среди гор, увлекая с собой груды камней, песка и ила.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӗсем пурте тенӗ пекех тусем ҫинчи юрпа пӑр айӗнчен пуҫланса каяҫҫӗ.

Большинство из них вытекает из-под снегов и льдов в горах.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫнелле кайнӑҫемӗн тусем тинӗс хӗрринчен аяккарах каяҫҫӗ.

К юго-востоку горы отодвигаются.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тинӗс хӗрринчи вырӑнта тусем пит ҫӳле хӑпарса тӑраҫҫӗ, вӗсем ӑна ҫурҫӗрти сивӗ ҫилсенчен пит аван хӳтӗлесе тӑраҫҫӗ.

Над побережьем высоко вздымаются горы — прекрасная защита от северных холодных ветров.

Кавказӑн Хура тинӗс хӗрри // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем ҫинелле хӑпарнӑҫемӗн урӑх йышши чӗрчунсем те тӗл пулма пуҫлаҫҫӗ.

С поднятием в горы встречаются и другие животные.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем ҫинелле хӑпарнӑҫемӗн сулхӑнрах пулса пырать, ҫумӑрсем те час-часах ҫуса тӑраҫҫӗ.

С поднятием в горы становится прохладнее и чаще идут дожди.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫуркунне юр кайнӑ чух, тата ҫулла та тусем ҫинче пит вӑйлӑ ҫумӑрсем пулнӑ хыҫҫӑн, юханшывсем хытӑ кӗрлесе юхма тапратаҫҫӗ, ҫыранӗсенчен туха-туха каяҫҫӗ.

Весной при таянии снегов, а летом после ливней в горах реки становятся бурными и выходят из берегов.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӗсем тусем хушшинче пуҫланса каяҫҫӗ.

Они начинаются в горах.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем ҫинче ҫулла та сулхӑн тӑрать.

Даже и летом в горах прохладно.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем ҫинелле хӑпарнӑҫемӗн климат улшӑнса пырать.

С поднятием в горы климат меняется.

Ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тусем, чулсӑртсем.

Горы и скалы.

Крымӑн кӑнтӑрти ҫыранӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӑл ҫӳллӗ тусем ҫинче пӑр ирӗлме тытӑннинчен килет.

Это подтаивают льды на высоких горах.

Пушӑ хирсенчи ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Аму-Дарья шывӗ Памирти тусем хушшинче, Сыр-Дарья — Тянь-Шань тӑвӗсем хушшинче пуҫланать.

Аму-Дарья начинается в горах Памира, Сыр-Дарья — в Тянь-Шаньских горах.

Пушӑ хирсенчи ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫав шывсем иккӗшӗ те ҫӳллӗ тусем ҫинчи пӑр айӗнчен пуҫланса каяҫҫӗ.

Обе реки берут начало из-под льда на высоких горах.

Пушӑ хирсенчи ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Туран айлӑмӗ хӗрринчи тусем ҫинчен айлӑмалла чылай юханшыв юхса анать.

С окраинных гор стекает в Туранскую низменность немало рек.

Пушӑ хирсенчи ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кӑнтӑр енче тата кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫ енче ҫак айлӑмлӑх ҫӳлелле хӑпарать, кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫ енче айлӑмлӑх хӗррисенче ҫӳллӗ тусем лараҫҫӗ.

К югу и юго-востоку она повышается, а по юго-восточной окраине ее высятся горы.

Пушӑ хирсенчи ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кӑнтӑр енчен тата кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫ енчен те пушӑ хирсен зонине тусем хупӑрласа тӑраҫҫӗ.

С юга и юго-востока зона пустынь окружена горами.

7. Пушӑ хирсен зони // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Хӗвелтухӑҫ еннелли типӗ ҫеҫенхирсен тепӗр ҫурри — сӑртлӑхра выртать, унта ҫӳллех мар тусем те пур.

Восточная половина — возвышенная равнина с невысокими горами.

Типӗ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.