Corpus of the Chuvash language

Тӗслӗхрен, чул сӑртлӑ ҫӳлӗ тусен вырӑнӗнче эпир ҫемҫе те якалнӑ тусене курӑттӑмӑр: вӗсен пӗлӗтсенчен ҫӳлерех улӑхса тӑракан тата юрсемпе витӗннӗ тӑррисем ҫухалнӑ; шӗвӗр ту шӑрчӗсем мӑкалнӑ; ту тайлӑмӗсем сӗвекленнӗ; чул сӑртсем те, чӑнкӑ тусем те, ту хушӑкӗсем те ҫук.

Например, на месте высоких альпийских гор мы бы нашли мягкие и сглаженные горы; исчезли их вершины, поднимавшиеся за облака и увенчанные снегами, притупились острые гребни, склоны стали пологими, нет ни скал, ни обрывов, ни ушелий.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Нумай ӗмӗрсем кӗтӗҫ, пире ун чух хамӑр лайӑх пӗлекен мӗнле те пулин тусем ҫине пӑхма май килнӗ пулсан, эпир вӗсем улшӑннинчен ытла та тӗлӗннӗ пулӑттӑмӑр.

Пройдут многие века, и, если бы мы смогли тогда взглянуть на какие-нибудь хорошо знакомые нам горы, мы были бы поражены происшедшей переменой.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ҫак тусем пурте пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑраҫҫӗ; вӗсем пире ҫирӗп чул тусем ӗмӗр-ӗмӗр ларманнине, вӗсем те улшӑнса пынине тата вӑхӑт иртнӗҫемӗн ҫухалнине кӑтартса параҫҫӗ.

Все эти горы мало похожи друг на друга; они наглядно показывают нам, что твёрдые, каменные горы совсем не вечны, что они также меняются и со временем исчезают.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Юлашкинчен, ҫакӑн пек вырӑнсем те пур: унта халӗ ҫӳлӗ тусем ҫӗкленсе лармаҫҫӗ, тахҫан авал ҫакӑн пек вырӑнсенче тусем пулнине, кӑвак тӳпенелле ту шӑрчӗсем кармашса ларнине, пӗчӗкҫӗ юханшывсем шавласа юхнине халӗ тӗл пулакан уйрӑм сӑртсем, тӗрлӗ ту породисем каласа параҫҫӗ.

Наконец, есть такие места, где только по отдельным холмикам, по выходам различных горных пород можно догадаться, что и здесь когда-то поднимались горы, синели гребни, шумели речки.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Кун пек тусен шутне Ҫурҫӗрте Кӑнтӑр Урал тӑвӗсем, Ҫурҫӗр Германири тусем кӗреҫҫӗ.

Таковы горы Северного и Южного Урала, горы северной Германии.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ку тусем илемлех мар — унта чул сӑртсем, ту хушӑкӗсем, чӑнкӑ чул тусем тата шыв сиккисем ҫукпа пӗрех.

Эти горы почти совершенно лишены главной своей красоты — скал, ущелий, обрывов и водопадов.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ун пек тусен шутне Вӑтам Уралти, Карпатри тата Ҫӗпӗрти нумай вырӑнсенчи тусем кӗреҫҫӗ.

Таковы горы Среднего Урала, Карпат и многих местностей Сибири.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Урӑх вырӑнсенче тусем ун пекех ҫӳлӗ те илемлӗ мар, вӗсен тӑррисем чӑмӑр, тайлӑмсем сӗвек; кунта чул сӑртсем, чӑнкӑ тусемпе ту хушӑкӗсем те сахал тӗл пулаҫҫӗ.

В других местах — горы менее высокие и красивые, с округлёнными вершинами и не такими крутыми склонами, более бедные скалами, обрывами, ущельями.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Иртерех е кӑшт каярах, ту ҫӳлӗшне тата ту породисен ҫирӗпӗшне кура, ишӗлтерекен вӑйсем хӑйсен ӗҫне вӗҫне ҫитиех туса ҫитереҫҫӗ те, илемлӗ тусем Ҫӗр пичӗ ҫинчен ҫухалаҫҫӗ.

И рано или поздно, в зависимости от высоты гор и твёрдости горных пород, разрушители завершают свою работу, и красивые горы исчезают с лица Земли.

4. Тусем ерипен пӗтсе пыраҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ҫапла вара, вӑл е ку климатри тусем мӗнле вырӑн йышӑнса тӑнине кура ҫутҫанталӑкри ишӗлтерекен вӑйсен ӗҫӗ те улшӑнать.

Так, в зависимости от положения гор в том или другом климате, меняется работа разрушительных сил природы.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Тропиклӑ ҫӗршывсенчи шӑрӑх та нӳрӗ климатра тусем тата урӑхларах: ту айӗнчен пуҫласа тӑррине ҫитиех вӗсем йӑвӑ вӑрмансемпе витӗннӗ, ҫав вӑрмансем витӗр пуртӑсӑр тухма ҫук; чул тусемпе сӑрт-тусем сайра, вӗсем чӑтлӑх вӑрмансем ӑшӗнче пытанса тӑраҫҫӗ; ту породисем вӗрипе сивӗрен хӑрамаҫҫӗ, анчах ун вырӑнне ӳсентӑрансемпе ҫӑра ӳкекен нӳрӗк тӑрӑшса ӗҫлеҫҫӗ, ҫавна пула ту породисем темиҫе метр хулӑнӑш пачах ишӗлсе пӗтнӗ те хӗп-хӗрле тӑм пулса тӑнӑ.

В знойном и влажном климате тропических стран горы имеют свой особый вид; с подножия до вершин они одеты густыми лесами, по которым без топора пробираться невозможно; утёсы и скалы редки и прячутся в чащах; горные породы скрыты от жара и холода, но зато усердно работают растения и обильная влага, так что на целые метры вглубь от поверхности горные породы совершенно разрушены и превращены в красную глину, богатую охрой.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Кунта пур ҫӗрте те яка чулсем: пур ҫӗрте те ҫап-ҫара чул тусем, сӑртсем, чул шӑрчӗсем; чӑнках мар ту тайлӑмӗсем имшеркке вӗтӗ курӑк ҫыххисемпе е вӗтӗ тӗмсемпе витӗнкеленӗ, айлӑмсен тӗпӗнче вара сайра тӗл пулакан ҫӑлкуҫсем ҫумӗн йывӑҫсемпе тӗмсен пӗчӗкҫӗ ращисем хӑйсем валли хӳтлӗх тупнӑ.

Здесь — царство голого камня: везде голые утёсы, скалы, гребни; скудными пучками мелкой травки или кустиков покрыты менее крутые склоны, а на дне долин вдоль редких ключей приютились рощицы деревьев и кустов.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ҫавӑн пекех пушхирсенчи ҫӳлӗ тусем те илемлӗ, анчах вӗсен илемӗ хӑйне евӗрлӗ.

Красивы также высокие горы пустынь, но красота их особенная.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Кӑнтӑртарахри ҫӗршывсенче ту айӗсенче ӑшӑ та нӳрӗ ҫанталӑк тӑрать, ту тӑррисем шап-шурӑ юрпа витӗннӗ, унта тусем илемлӗрех те тӗрлӗ тӗслӗрех, мӗншӗн тесен кунта ишӗлтерекен вӑйсем ҫурҫӗртинчен вӑйлӑрах ӗҫлеҫҫӗ.

В более южных краях, где подножие гор находится в тёплой и влажной стране, а вершины увенчаны снегами, мы увидим горы красивее и разнообразнее, потому что здесь все разрушительные силы работают с большим успехом.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Унта юрпа пӑр виттисем айӗнчен час-часах шӗвӗр ту хырҫисемпе чул тусем тухса тӑраҫҫӗ, чӑнкӑ ту хӗррисенче юр тытӑнса тӑма пултараймасть, ҫавӑнпа вӗсем хуран курӑнса лараҫҫӗ.

Там из-под толщ снегов и льдов пробиваются нередко острые гребни и скалы, чернеют отвесные обрывы, на которых не держится снег.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Чи инҫетри Ҫурҫӗрте кӑна, Поляр унки леш енче, ӳсентӑрансем ҫав тери сахал ӳснӗ ҫӗрте, ҫӳлӗ тусем каллех илемлӗ, анчах вӗсен илемӗ чылаях пӗр евӗрлӗ.

Только на крайнем севере, за полярным кругом, где уже почти нет растительности, высокие горы опять красивее, но красота их довольно однообразна.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Анчах тусем кунта ерипен ишӗлеҫҫӗ, чул сӑртсемпе чул тусем сахал, ҫилӗн, хӗвелӗн тата сиввӗн кунта нимӗнех те тумалли ҫук.

Выветривание здесь протекает медленно, скал и утёсов мало, ветру, солнцу и морозу делать почти нечего.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Ҫурҫӗрти тусем илемлех мар, пурте пер пекрех: унта хӗл ытла та вӑрӑм тӑрать, ҫу вара питӗ кӗске те пурӗ пулать; ишӗлтерекен вӑйсем хӗлле хулӑн юр сийӗсем айӗнче тӗлӗреҫҫӗ, юр айне пулман хӑшпӗр чул тусем кӑна ванса пыраҫҫӗ.

В горах севера красоты и разнообразия меньше; там слишком долго царствует зима, а лето очень короткое и сырое; зимой под толстым слоем снегов разрушительные силы дремлют, и только отдельные скалы, торчащие над снегом, выветриваются.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Тусем илемлӗ тата тӗрлӗ тӗслӗ пулни вӗсем ҫурҫӗрте е кӑнтӑрта, ҫӗр чӑмӑрӗн сивӗ е ӑшӑ вырӑнӗсенче пулнинчен те килет.

Красота и разнообразие гор зависят также от того, находятся ли горы на севере или на юге, в холодных или в тёплых местах земного шара.

3. Ҫурҫӗрти тата кӑнтӑрти тусем // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.

Нумай-нумай пиншер ҫулсем ҫавӑн пек ӗҫленӗ хыҫҫӑн чи малтанхи пӗр евӗрлӗ, илемсӗр хуҫланчӑксем, тикӗс тӳремлӗхсем вырӑнне илемлӗ те тӗрлӗ тӗслӗ туллӑ ҫӗршыв пулса тӑрать, кунта шӗвӗр тӑрӑллӑ хитре чул сӑртсем, чӑнкӑ чул тусем, чӑнкӑ тайлӑмсем, сарлака тата ансӑр айлӑмсем, ту хушӑкӗсем, шывӗсем, хӑватлӑ юханшывсем тата пӑрлӑхсем пулса каяҫҫӗ.

И вот, после многих и многих тысяч лет такой работы однообразные, некрасивые первоначальные складки, ровные плоскогория сбросов превращаются в красивую и разнообразную горную страну, с цепями зубчатых вершин, живописными скалами, отвесными утёсами, крутыми склонами, широкими и узкими долинами, ущельями, водопадами, бурными речками и ледниками.

2. Тусем хӑйсен формине мӗнле йышӑнаҫҫӗ // Лина Агеносова. Обручев, В. А. Тусемпе материксем пулса кайни / вырӑсларан Л. В. Агеносова куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 134 с.